Yapay Zekâ ile Eğitimde Kopya mı? Bilgelik mi?

 Yapay Zekâ ile Eğitimde Kopya mı? Bilgelik mi?

Giriş

21. yüzyılın ikinci çeyreğine girerken eğitim alanı, dijital dönüşümün en dramatik etkilerinden birini yaşamaktadır. Öğrenciler, sadece bilgiye ulaşma biçimlerini değil, aynı zamanda bilgiyi nasıl işlediklerini de yeniden tanımlayan yapay zekâ destekli araçlarla karşı karşıya kalmaktadır. ChatGPT, Copilot ve benzeri yapay zekâ destekli yazılımlar; öğrencilerin ödevlerini, projelerini ve hatta sınavlarını farklı şekilde ele almalarını sağlamaktadır. Bu dönüşüm, bir yandan öğrenmeyi kolaylaştırmakta; diğer yandan ise "etik", "bilgelik" ve "öğrenme motivasyonu" gibi temel kavramları sorgulatmaktadır.

Yapay Zekâ ile Kopya mı?

Yapay zekâ tabanlı metin üreticileri, öğrencilerin yazılı içerikler üretmesini büyük ölçüde hızlandırmakta ve kolaylaştırmaktadır. Fakat bu durum, öğretmenlerin ve eğitim kurumlarının sıklıkla sorduğu şu soruyu gündeme getiriyor: "Bu kopya mı?"

Eğer bir öğrenci, ChatGPT'den aldığı tam metni ödev olarak teslim ederse, bu akademik dürüstlüğe aykırı bir eylem olarak değerlendirilebilir. American Psychological Association (APA) bu gibi durumları etik dışı davranış olarak sınıflandırmakta ve akademik intihal kategorisinde ele almaktadır (APA, 2020).

Ancak işin grilik alanı oldukça geniştir. Örneğin bir öğrenci ChatGPT’yi sadece fikir almak veya kaynakları organize etmek için kullanıyorsa, bu durumda yapay zekâ bir öğrenme aracı olarak değerlendirilebilir. Eğitim teknolojileri uzmanı Dr. Tony Bates’e göre: “Yapay zekâ, öğrenme sürecine destek olabilir; ancak öğrencinin düşünme sürecini ikame edemez.”

Öğrenme Motivasyonu Üzerine Etkiler

Yapay zekânın öğrencilerin öğrenme motivasyonuna etkisi konusunda yapılan araştırmalar, karışık sonuçlar sunmaktadır. Stanford Üniversitesi'nde yapılan 2023 tarihli bir çalışmada (Lin et al., 2023), lise düzeyinde öğrencilerden oluşan bir gruba, bir kısmına yapay zekâ araçlarıyla destek verilirken, diğer kısmına verilmedi. Sonuçlar, yapay zekâ desteği alan öğrencilerin daha yüksek notlar aldığını ancak özgün yazılı ifade becerilerinde gerileme yaşandığını gösterdi.

Bu sonuçlar, Albert Einstein’ın şu sözünü hatırlatmaktadır: “Bilgi, tek başına yeterli değildir. Onu anlamak, onu yaşamak gerekir.”

Etik ve Bilişsel Açıdan Değerlendirme

Etik açıdan, yapay zekâ destekli araçların eğitime entegrasyonu; öğrenci, öğretmen ve sistem bazında yeniden tanımlanmalıdır. Öğrencilerin ödev üretme sürecinde etik sorumluluk taşıması gerektiği kadar, öğretmenlerin de bu teknolojileri sınıf içinde anlamlı kullanımlarla harmanlaması gereklidir. Bu noktada Finlandiya Eğitim Bakanlığı'nın 2024 yılında yayınladığı bir politika belgesi çarpıcıdır. Belgede, yapay zekânın yasaklanmasının değil, öğrenme süreçlerinde rehber eşliğinde kullanılması önerilmektedir.

Bilişsel olarak ise öğrencilerin derin öğrenme (deep learning) yerine yüzeysel öğrenme (surface learning) ile yetinme riski ortaya çıkmaktadır. Örneğin öğrencinin yalnızca yapay zekâdan alınan yanıtları kopyalaması, zihinsel olarak bilgiyle etkileşime girmemesine neden olur. Bu durum, uzun vadede analitik düşünme, eleştirel değerlendirme ve sentez yapma becerilerini zayıflatabilir.

Gerçek Hayattan Örnekler

İsmi verilmeyen bir lisede, İngiltere’de bir öğrenci tüm dönem ödevlerini Copilot kullanarak hazırlamış ve bunu öğretmenine açıkça söylemiştir. Ancak öğretmen, öğrencinin yapay zekâdan aldığı verileri kendi sentez süzgecinden geçirip geçirip geçirmediğini değerlendirmek için birebir bir mülakat yapmış; sonuç olarak öğrencinin içeriği kavradığı ve geliştirdiği anlaşılmıştır. Bu olay, yapay zekânın doğru bağlamda kullanılması halinde bir kopya aracı değil, bir öğrenme rehberi olabileceğini ortaya koymaktadır.

Sonuç ve Öneriler

Yapay zekânın eğitimdeki yeri, onu nasıl tanımladığımıza ve nasıl kullandığımıza bağlı olarak değişir. Eğer bu araçlar birer son nokta değil, öğrenmeyi derinleştiren birer başlangıç olarak görülürse; o zaman etik ve bilişsel gelişimi destekleyebilir. Öğrencilerin yapay zekâyı sorumluluk bilinciyle ve rehberlik altında kullanmaları, uzun vadeli öğrenme çıktıları için elzemdir.

Unutulmamalıdır ki, teknoloji yalnızca bir araçtır. Önemli olan, onu kimin, nasıl ve ne amaçla kullandığıdır.

“Bir çekiçle hem ev inşa edebilir hem de cam kırabilirsiniz.” — Anonim

Kaynakça

• American Psychological Association. (2020). Publication Manual of the American Psychological Association (7th ed.). APA.

• Lin, M., Chen, H., & Zhou, T. (2023). AI Tools and Student Engagement in Secondary Education: A Comparative Study. Journal of Educational Technology, 48(3), 115–132.

• Bates, T. (2021). Teaching in a Digital Age (3rd ed.). BCcampus.

Chicago:

• American Psychological Association. Publication Manual of the American Psychological Association. 7th ed. Washington, DC: APA, 2020.

• Lin, Ming, Huan Chen, and Ting Zhou. “AI Tools and Student Engagement in Secondary Education: A Comparative Study.” Journal of Educational Technology 48, no. 3 (2023): 115–132.

• Bates, Tony. Teaching in a Digital Age. 3rd ed. Vancouver: BCcampus, 2021.